Nieletni w świetle obowiązującego prawa

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r., poz. 382) reguluje odpowiedzialność nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem bądź wykazują przejawy demoralizacji. Określenie „nieletni” nie oznacza osoby niepełnoletniej, jak potocznie rozumiany jest ten zwrot.

Zgodnie z art. 1. § 1. przepisy ustawy stosuje się do różnych grup wiekowych: w zakresie zwalczania i zapobiegania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat, w postępowaniu o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły lat 17, w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – do ukończenia przez sprawcę 21 lat.

W myśl art. 2. przewidziane w ustawie działania podejmuje się, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. Przez czyn karalny rozumie się czyn zabroniony: przestępstwo (kodeks karny) albo wykroczenie określone m.in. w następujących przepisach kodeksu wykroczeń:

• art. 51. – zakłócanie porządku i spokoju publicznego,

• art. 69. – przeciwko instytucjom państwowym (niszczenie znaków umieszczonych przez organ państwowy),

• art. 74. i 76. – przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji (np.: uszkodzenie znaku drogowego, rzucanie kamieniami w pojazd mechaniczny będący w ruchu),

• art. 119., 122., 124. – przeciwko mieniu (np.: kradzież, paserstwo, niszczenie cudzej rzeczy, gdy jej wartość nie przekracza 250 zł),

• art. 143. - przeciwko urządzeniom użytku publicznego (np.: zniszczenie oznaczenia nazwy ulicy).

W praktyce oznacza to, że wobec ucznia gimnazjum, który skończył 13 lat, sąd rodzinny może zastosować przewidziane w ustawie środki (łącznie z umieszczeniem w zakładzie poprawczym), jeżeli dopuści się czynu karalnego, czyli np. będzie posiadał dilerkę marihuany, pobije kolegę, umyślnie wybije szybę sąsiadowi, czy kupi kradziony telefon komórkowy.

Pojęcie demoralizacji stosuje się zamiennie z niedostosowaniem społecznym. Charakterystyczne cechy to: podziw dla tzw. złych czynów, cynizm, brawura, nieżyczliwy stosunek do człowieka, picie alkoholu, używanie narkotyków, przerwanie nauki, ucieczki z domu, popełnienie czynu karalnego.

Ustawa przewiduje, że zwalczanie demoralizacji nieletnich powinno być realizowane przy pomocy środków wychowawczych i poprawczych. Środki wychowawcze mogą być stosowane wobec nieletnich, którzy wykazują objawy demoralizacji, jak również wobec tych, którzy popełnili czyn karalny.

Środki wychowawcze to:

• upomnienie

• zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, podjęcia nauki lub pracy, zaniechania używania alkoholu lub środków odurzających

• nadzór rodziców nadzór kuratora

• skierowanie do ośrodka terapeutycznego

• zakaz prowadzenia pojazdów

• przepadek rzeczy uzyskanych w popełnieniu czynu karalnego

• umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo młodzieżowym ośrodku socjoterapii.

Środek poprawczy, w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, stosowany jest wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny oraz jeżeli przemawia za tym wysoki stopień demoralizacji, charakter czynu, a także wówczas, gdy inne środki okazały się nieskuteczne.